Η βία ως έσχατο όριο αναγκαιότητας στη κοινωνία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ Της ΒΙΑς ΚΑΙ ΜΗ ΒΙΑς ΣΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ

Θα έλεγα ότι βία στη σημερινή πολιτική είναι αυτό που δεν είναι βαθύτερα η αληθινή ουσία της πολιτικής σε ένα βαθμό. Φυσικά δεν εννοώ τις δολοφονίες και τους εκτοπισμούς αλλά για τη διαλεκτική «βία» σε ένα συμβολικό επίπεδο.

Η αυθεντική πολιτική είναι η σκληρή πραγματική σύγκρουση, θέση, αντίθεση, σύνθεση που παράγουν μια ισορροπία , στην καλύτερη  περίπτωση μέσω διαφωνιών και του κριτικού λόγου που οδηγούν σε μια νέα ισορροπία που κάποια στιγμή θα καμφθεί για να οδηγηθεί σε μια επόμενη διαδικασία για μια άλλη ισορροπία κ.ο.κ.

Μια αληθινά δίκαια κοινωνία για μένα σχετίζεται νομίζω περισσότερο με την δίκαιη κατανομή δυνατοτήτων για όσο γίνεται πιο πολλούς να συμμετέχουν στη πιο πάνω διαδικασία.

Για να γίνει όμως αυτό με τις σωστές μεθόδους και τα μέσα που δεν θα καταργήσουν τελικά το ίδιο το νόημα της διαδικασίας και τους σκοπούς της, χρειάζεται να κυριαρχεί στους ανθρώπους μια εξωτερική και εσωτερική κατάσταση ανοχής ,τουλάχιστον σε ένα βασικό επίπεδο, δημοκρατικότητας και κυριαρχίας του κριτικού λόγου ως μέσο επίλυσης συγκρούσεων και όχι ως απόλυτο δόγμα.

Φυσικά αυτό ως διαλεκτική υπάρχει ελάχιστα, αμυδρά  και όχι ξεκάθαρα σήμερα στη κοινωνία Αυτό που πραγματικά υπάρχει τις πιο πολλές φορές είναι η μονομερής άμεση και έμμεση κοινωνική βία και καταναγκασμός από τη μεριά της εξουσίας εναντία στη πλειοψηφία της  κοινωνίας.

 ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ , ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗ «ΒΙΑς ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΥ»

Ας σκεφτούμε μια εργατική-κομμουνιστική δημοκρατία, μια και είναι το πιο πρόσφατο υπαρκτό ιστορικό παράδειγμα ως απόπειρα στη πρόσφατη ιστορία μας,  όπου οι πιο πολλές αποφάσεις περί παραγωγής, κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής θα παίρνονται ή θα επηρεάζονται από τους ανθρώπους άμεσα από τα συλλογικά όργανα αποφάσεων τους. (Ας αφήσουμε λίγο τα προβλήματα της γραφειοκρατίας, της σωστής αντιπροσώπευσης και της συνεχούς απαραίτητης συμμετοχής θεωρητικά όλων και ας υποθέσουμε επίσης ότι η παλιά τάξη πραγμάτων έχει ηττηθεί.)

Σίγουρα και εδώ θα υπάρξουν μειοψηφίες που θα υποστούν καταναγκασμούς , πιθανές αναδύσεις δογματισμών που θα θέλουν να κυριαρχήσουν κτλ. Άρα τελικά πάλι μιλάμε για φαινόμενα εξουσίας και κυριαρχίας που απλώς θα αφορούν μια εξουσία και κυριαρχία πιο ρευστή, πιο ανεκτή από τους πιο πολλούς ανθρώπους που θα αφορά όσο γίνεται τη πιο μεγάλη πλειοψηφία και άρα σαφώς λιγότερο ξένη, αλλοτριωτική και αποπνικτική για αυτούς. Μια εξουσία όπου οι πιο πολλοί άνθρωποι θα είναι ενεργούμενα της και όχι παθητικοί δέκτες της

Στην ιδανική περίπτωση όσο κάποιοι όροι τηρούνται , ειδικά η συνεχής ενεργή συμμετοχή των σχετιζόμενων με κάθε θέμα ανθρώπων, οι καταναγκασμοί θα είναι κυρίως εξωτερικοί ή αληθινών υλικών και τεχνικών αναγκαιοτητών (αν και οι τελευταίες μπορούν και αυτές να είναι αντικείμενο αποφάσεων) και όχι ψευδοκαταναγκασμοί που υπηρετούν την εξουσία των λίγων ισχυρών όπως τώρα.

ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΝΟΗΜΑ Της ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΒΙΑς-ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Όπως γνωρίζουμε και από τα ιστορικά παραδείγματα που έχουμε, αν μιλάμε για μια επαναστατική περίοδο όπου  έχεις εγκαθιδρύσει τη λαϊκή εξουσία, έχεις αλλάξει τους νόμους και τους θεσμούς και κυριαρχείς ιδεολογικά, θα πρέπει να περιμένει κάποιος η ταξική βία και η κοινωνική σύγκρουση να μειώσει πολύ την ένταση της. Οι αντίπαλοι και οι υπερασπιστές της παλιάς τάξης πραγμάτων, είτε έχουν φύγει, είτε έχουν αποδεχθεί τη κατάσταση, είτε έστω αναγκαστικά την ανέχονται, ενώ αναγκαστικά θα είναι μια σχετικά μικρή μειοψηφία (αν δεν είναι έτσι δεν έχεις κάνει πραγματικά επανάσταση).

Βέβαια ποτέ δεν κατάλαβα τη συνέχεια της βίας στη σοβιετική ένωση ως συνέχεια της ταξικής σύγκρουσης, σίγουρα υπήρχαν πάντα οι νοσταλγοί του παλιού καθεστώτος, οι ιδεολογικοί εχθροί του και οι σαμποτέρ αλλά νομίζω και μεγάλο μέρος της βίας ήταν απλώς εσωτερικές συγκρούσεις στους κρατικούς και κομματικούς μηχανισμούς ή η ιδεολογικοποίηση της παραβατικότητας και ανομίας από διάφορους πολίτες  από τη μεριά του καθεστώτος ως αντιλαϊκή δράση των ταξικών εχθρών. Κάπου πιστεύω πρέπει αναγκαστικά να υπήρχαν και περιπτώσεις που ότι έγινε έγινε από σκέτη παράνοια και φόβο έστω προσωρινά και για κάποιο διάστημα.

 Βέβαια μιλάμε για μια τεράστια χώρα, δύσκολες και σκληρές ιστορικές στιγμές, με πολλούς εξωτερικούς κίνδυνους, και χωρίς καμιά πραγματική έμπρακτη ιστορική εμπειρία μιας άλλης κοινωνίας οι τότε κομμουνιστές , οπότε μόνο κάτι ιδανικό δεν θα γινόταν τότε.

 Αφήνοντας εκτός παραδείγματος αυτό τον αληθινό ιστορικό περίπλοκο σκόπελο που είναι ο υπαρκτός σοσιαλισμό, και μιλώντας για την προπεναστατική βία και σύγκρουση μπορούμε να πούμε ότι η σημερινή βία, προερχόμενη από διάφορες πλευρές και πόλους της κοινωνίας, σίγουρα δεν έχει καμιά σχέση με την επαναστατική βία που είναι συνάμα και μια δημιουργική πρόταση. Πχ οι Ρώσοι στρατιώτες στο πρώτο παγκόσμιο πόλεμο εξαθλιωμένοι και απελπισμένοι από έναν βάρβαρο πόλεμο, που ήταν  χωρίς νόημα για αυτούς μετά από χρόνια, δεν πυροβολούσαν μόνο τους αξιωματικούς τους για να απαλλαχτούν από την εξουσία τους, αλλά δημιούργησαν μετά τα δικά τους σώματα στρατού χωρίς τις παλιές ιεραρχίες, πιο ισότιμα και δημοκρατικά και όχι μόνο για να επιβιώσουν αλλά και για να βοηθήσουν αργότερα στην αλλαγή της εξουσίας στη Ρωσία.

Η  βία η επαναστατική είναι δικαιωμένη μόνο αν είναι πια εκ των πραγμάτων ο μόνος δρόμος προς την ελευθερία (με ξεκάθαρη συνειδητότητα στην ιδανική περίπτωση).  Εννοείται ότι ένας επαναστάτης τελικά έχει την όποια αξία του, για τη πλευρά της πράξης και της ύπαρξης του, που δεν είναι η βία που ασκεί αλλά ένα θετικό πρόταγμα,  που δυστυχώς ο δρόμος για αυτό περνάει αναγκαστικά από τη βία.

Το εργατικό κίνημα χρησιμοποίησε τη βία με αυτό το τρόπο. Ως δράση για να ανοίξει το δρόμο για τη δημιουργία νέων κοινωνικών θεσμών (εργατικά συμβούλια, αυτοδιαχειριζόμενες παραγωγικές μονάδες, λαϊκές συνελεύσεις κτλ) , ως αυτοάμυνα και με ένα ήθος πολύ καλύτερο των αντιπάλων του και ως προς τα μέσα και τους σκοπούς , πάντα με κάποιες λίγες μειοψηφικές παρεκτροπές που είναι αναπόφευκτες όταν μιλάμε για κοινωνίες ολόκληρες.

Αν ψάχνουμε για μια  «ηθική» επαναστατική βία δεν χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ, το παράδειγμα του εργατικού κινήματος στην Ευρώπη είναι ενδεικτικό.

 Θα έλεγα πάντως πως πολλοί άνθρωποι που θέλουν ριζικές αλλαγές, βλέπουν τα πράγματα αντιστορικά και αρνούνται per se τη βία. Όμως όλες οι αλλαγές στην ιστορία έγιναν με βία, δεν γνωρίζω γιατί, αλλά η απλή παρατήρηση αυτό λέει. Ίσως επειδή βαθύτερα κάθε κοινωνικά κατάσταση είναι πραγματικά εδραιωμένη στην βία ή την απειλή της βίας κάτι που ξεχνάμε ή το απωθούμε στην καθημερινότητα μας.

Η δική μας γενιά μεγάλωσε και έζησε στην πιο ειρηνική περίοδο στην μεταπολεμική Ευρώπη σε συνθήκες σχετικής αφθονίας, αλλά όλα αυτά στηρίχτηκαν σε τρομερούς αιματηρούς αγώνες που έγιναν νωρίτερα και σε μια παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων και τρόμου. Οπότε ίσως έχουμε χάσει την αντίληψη της ιστορικής τραγικότητας των γεγονότων.

Δεν αποκλείω, τουλάχιστον ως επιθυμία προσωπική τις ριζικές αλλαγές χωρίς βία,  αλλά αναρωτιέμαι πόσο εδραιωμένη στην υπαρκτή ιστορία και κοινωνία είναι αυτή η δυνατότητα.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΒΙΑΣ

 Πλην του αν η βία είναι αναγκαστικός δρόμος για ριζικές αλλαγές στην κοινωνία, ακόμα σημαντικότερη είναι η ερώτηση αν επιτευχθεί κάποτε μια «ιδανική» κοινωνία, θα εξαλειφθεί τότε εντελώς η βία ως καταναγκασμός και απειλή για τους ανθρώπους. 

 Αν κάνουμε τη σκέψη ότι η βία, έστω και  «μαλακή» και συμβολική είναι αποτέλεσμα των αναπόφευκτων καταναγκασμών του πολιτισμού και της κοινωνικής συνύπαρξης και κύριο δομικό και συνεκτικό συστατικό τους, θα έλεγα  ότι η βία τότε δεν είναι ακριβώς ένα «ατύχημα», μια δυσλειτουργία ή μια υπερβολή,  αλλά ενδημικός απαραίτητος όρος ύπαρξης μια κοινωνίας, και βέβαια πολύ περισσότερο μιας ταξικής κοινωνίας όπως σήμερα.

Πιστεύω όμως ότι η βία και η απειλή της, έστω ως συμβολικό θέσφατο* θα είναι πάντα  σε ένα βαθμό  απαραίτητος όρος ύπαρξης κάθε κοινωνίας ακόμα και αταξικής που θα έχει ελάχιστες δομικές εγγενείς συγκρούσεις

Άρα είναι κάπως, μια ευχάριστη φαντασίωση το όποιο μελλοντικό πρόταγμα μιας καθολικά ειρηνικής, χωρίς βία, αταξικής κοινωνίας στο μέλλον, κάποιων μαρξιστών και αναρχικών.

Πιστεύω  μπορεί κάποιος  μόνο να στοχεύει σε μια κοινωνία που η βία θα είναι πιο μαλακή, περιορισμένη στο ελάχιστο δυνατό και κυρίως στο να μην έχει θεσμούς που θα γενούν συνεχόμενη καταπίεση και βία ως αποτέλεσμα ανισοτήτων και άγριου καταναγκασμού, θεσμούς που θα μπορούσαν με μια άλλη κοινωνική οργάνωση να είναι διαφορετικοί ή και να μην υπάρχουν. Φυσικά η σημερινή κοινωνική οργάνωση  δεν είναι τέτοια και αναγκαστικά συνοδεύεται από τη ρητορική οργουελική απάτη της περιγραφής της βίας και της καταστολής ως απαραίτητης για την «ελευθερία», την «ασφάλεια» και την «τάξη».

Θα έλεγα ότι αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκουμε στην ουσία, είναι μια μεγαλύτερη ισοκατανομή εξουσίας, πραγματικές ισορροπίες και συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων και μια όσο γίνεται μεγαλύτερη διαφάνεια στις σχέσεις τους, που θα μπορούσε πολύ πιθανόν να φέρει μια ας πούμε πραγματική κομμουνιστική κοινωνία ή τέλος πάντων μια πολύ πιο δίκαιη κοινωνία.

Αυτό πάντα μαζί με το απαραίτητο θέσφατο στη συνείδηση των ανθρώπων ότι η βία και ο καταναγκασμός, δεν μπορεί να εξαλειφθεί εντελώς, αλλά απλώς μπορεί να γίνουν αποδεκτές στο ελάχιστο όριο τους, από μια βαθύτερη ξεκάθαρη αυτοσυνειδησία των αναπόφευκτων αναγκαιοτητών.  

Δηλαδή ο αναπόφευκτος έσχατος καταναγκασμός, που χωρίς αυτόν δεν υπάρχει κοινωνία, θα πρέπει να μετουσιωθεί σε μια  αυτοσυνείδηση για όλη τη κοινωνία των αληθινά αναπόφευκτων περιορισμών. Ενώ τώρα η αφήγηση της αναγκαιότητας της βίας, είναι απλά ένα βασικό όπλο για τη διατήρηση της ισχύς της άρχουσας τάξης και εμφανίζεται ψευδώς ως αναπόφευκτος όρος ύπαρξης όλων μας και όχι ως αντανάκλαση των υπαρχουσών δομών εξουσίας και αντιθέσεων.

Στην ουσία μιλάμε για μια δημοκρατικοποίηση της δύναμης και της ενδεχομενικής συμβολικής (ή ακόμα και μη συμβολικής) βίας και ένα παράδειγμα είναι η αρχαία δημοκρατική Αθήνα για τους ελεύθερους άνδρες τότε και τα εργατικά συμβούλια σε επαναστατικές περιόδους του εργατικού κινήματος στην Ευρώπη.

* Για να μην παρεξηγηθώ εννοώ δεν θα μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία όσο δίκαιη και δημοκρατική, ειδικά πολυπληθής , περίπλοκη και αναπτυγμένη σαν τη σημερινή, χωρίς κάποιο βαθμό καταναγκασμού ή χωρίς κάποια τιμωρία για τους σοβαρούς παραβάτες εναντίον των βασικών δικαιωμάτων των άλλων και των βασικών κανόνων που θέτει η πλειοψηφία.