Κριτικό σημείωμα για το Χαρίλαο Φλωράκη.

Στις 22 Μαΐου του 2005, έκλεισε τον κύκλο της ζωής  του, ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο δεύτερος μακροβιότερος ηγέτης του ΚΚΕ, μετά την Αλέκα Παπαρήγα. Αναδείχτηκε σαν ηγέτης μέσα από τις διώξεις και τους αγώνες του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος μετά την ήττα του στα βουνά της Μακεδονίας.

Ξεκίνησε την πορεία του σαν ένας από τους οργανωτές της  μεγάλης απεργίας των τριατατικών, στις 14 Απρίλη 1942, την πρώτη μεγάλη απεργία στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη. Ο Γεώργιος Βαλκανάς θα γράψει στην εφημερίδα Παντριατατική, 3 χρόνια αργότερα, ένα άρθρο-ύμνο στις κατακτήσεις της μεγάλης απεργίας:

«…..Μπορούν και οι σκλάβοι να αγωνίζονται. Και να νικούν. Δύο νίκες. Τη μία της ψυχής, της λευτεριάς. Και την άλλη υλική. Και το σπουδαιότερο: απολύθηκαν όλοι οι κρατούμενοι και ανακλήθηκαν όλες οι απολύσεις. Επτά μέρες και επτά νύχτες στο δρόμο. Μια νίκη, η πρώτη νίκη κατά του κατακτητού και των οργάνων του, που θα τη σεβαστούν και θα τη μνημονεύουν τα χρόνια που θα διαβαίνουν….»

πηγή: ΕΡΤ

Στα Δεκεμβριανά, ταγματάρχης του ΕΛΑΣ, θα πάρει μέρος εκτός των άλλων στην κατάληψη του αρχηγείου της RAF στο Κεφαλάρι.

Τη συμφωνία της Βάρκιζας τη δέχθηκε με ανακούφιση, έχοντας την αυταπάτη, όπως ο ίδιος λέει, ότι οι αντίπαλοι θα την τηρούσαν.

Στον Εμφύλιο αναδεικνύεται σε μεγάλο στρατιωτικό ηγέτη καθώς πετυχαίνει την κατάληψη για αρκετές μέρες του Καρπενησίου. Συμμετέχει στην αμφίβολης χρησιμότητας επιχείρηση κατάληψης της Φλώρινας. Τέλος φέρνει εις πέρας τον εξαιρετικά επιτυχημένο ελιγμό απεγκλωβισμού δυνάμεων του ΔΣΕ και την καταφυγή τους στην Αλβανία.

Είναι από τους βασικούς υποστηριχτές του Ζαχαριάδη στην αντιπαράθεση του με τους Βαφειάδη και Καραγιώργη για το τι έφταιξε για την ήττα.

Από την φυλακή τάσσεται με την πλευρά της επέμβασης των χρουτσωφικών στα εσωτερικά του ΚΚΕ και χαιρετά την αποκαθήλωση του Ζαχαριάδη από την ηγεσία του ΚΚΕ, με στόχο την άρση του «ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος».

Πέρασε συνολικά 18 χρόνια στις φυλακές (με ποινές έως ισόβια κάθειρξη) και τις εξορίες. Η μεγάλη δίκη έγινε τον Μάιο του 1960, στο στρατοδικείο της Αθήνας. Στη δίκη αυτή έδειξε και τον μεγάλο σεβασμό που έτρεφε στο γυναικείο φύλο. Στην απολογία του εξέφρασε «τη χαρά» του και χαιρέτισε «την παρουσία γυναικών στα έδρανα των ενόρκων». Η ευαισθησία του αυτή αναδείχτηκε κι όταν εργάστηκε για την εκλογή της Μαρίας Δαμανάκη στην ηγεσία του Συνασπισμού, όπως και της Αλέκας Παπαρήγα στη γενική γραμματεία του ΚΚΕ (1991). Κάρολος Μπρούσαλης, History Report : Φλωράκης Χαρίλαος : ο σεμνός  «Καπετάν Γιώτης».

Το ΄74, ως ηγέτης πλέον του ΚΚΕ, υπογράφει τη δήλωση περί μη κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος, για τη νόμιμη συμμετοχή του κόμματος στις κοινοβουλευτικές εκλογές.

Η πολιτική που χαρακτηρίζει το ΚΚΕ επί των ημερών του είναι διπλή :

Αφενός η οξύτατη αντιπαράθεση με το έτερο κόμμα που προέκυψε από τη διάσπαση του ΄68, το ΚΚΕ εσωτερικού, ως προς το μονοπώλιο του κομμουνιστικού τίτλου. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν το κόμμα αυτό με ηγέτη το Λεωνίδα Κύρκο, εγκαταλείπει τον κομμουνιστικό τίτλο, τα δύο τμήματα που προέκυψαν από τη διάσπαση συνένωσαν τις δυνάμεις τους στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, με στόχο την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο ειδικό δικαστήριο για το σκάνδαλο Κοσκωτά.

Αφετέρου η σύμπηξη με το ΠΑΣΟΚ μετώπου με στόχο την πραγματική αλλαγή. Το ΄79 η Πανσπουδαστική, η φοιτητική παράταξη του ΚΚΕ, έρχεται σε βίαιη αντιπαράθεση με φοιτητές προσκείμενους σε άλλες αριστερές παρατάξεις που προχωρούν στην κατάληψη των πανεπιστημίων με στόχο την απόσυρση του νόμου 815 για την ανώτατη εκπαίδευση. Το ΄80 η κυβέρνηση της ΝΔ, με πρωθυπουργό το Γεώργιο Ράλλη, δολοφονεί το φοιτητή Ιάκωβο Κουμή και την εργάτρια Σταματίνα Κανελλοπούλου στην προσπάθεια της μειοψηφίας της ΕΦΕΕ να σπάσει την απαγόρευση και να πραγματοποιήσει  πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία. Ο Χαρίλαος Φλωράκης από του βήματος της βουλής χαρακτηρίζει τους διαδηλωτές που συγκρούονται με την αστυνομία ως αριστεροχουντικούς: «αριστερά της αριστεράς βρίσκεται η άκρα δεξιά!»

Γράφει ο Φοίβος Οικονομίδης: «Η νέα μεταπολιτευτική πραγματικότητα και η εξωτερική πολιτική που ξεδιπλώνουν οι κυβερνήσεις Καραμανλή και Παπανδρέου προσφέρουν στην ΕΣΣΔ και τις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες δυνατότητες για μια ουσιαστική εξομάλυνση των σχέσεών τους με την Ελλάδα σε όλα τα επίπεδα. Το ΚΚΕ θα έπρεπε να συμβάλει θετικά για την εδραίωση της νέας πολιτικής πραγματικότητας στην Ελλάδα».

Όπως αποκάλυψε ο πρώην γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Γρηγόρης Φαράκος στον Φ. Οικονομίδη, «σε όλη τη διάρκεια της ανάδειξης της κυβέρνησης Παπανδρέου και κατοπινά, από την πλευρά των σοσιαλιστικών χωρών υπήρχε πίεση προς το ΚΚΕ (…) ούτως ώστε να μειώνεται η κριτική στάση του κόμματος απέναντι στο ΠΑΣΟΚ.

Ταυτόχρονα, όλο εκείνο το διάστημα υπήρχαν ιδιαίτερες επαφές και συνομιλίες του Φλωράκη με τον Χόνεκερ (της τότε Λ.Δ. της Γερμανίας) και τον Ζίβκοφ (της Βουλγαρίας), τις οποίες σ’ ένα μεγάλο βαθμό μας τις μετέφερε. Κυρίως μετέφερε τις πολιτικές τους θέσεις, που ήταν πραγματικά πολύ πιεστικές προς αυτή την κατεύθυνση» («Το Σύνδρομο του Οδυσσέα», σελ. 621).

Το ΄85 γίνεται πλέον φανερό ότι το ΠΑΣΟΚ δεν είναι διατεθειμένο να μοιραστεί την εξουσία και έτσι στο β΄γύρο των  δημοτικών εκλογών του ΄86 για τους δήμους Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πειραιώς, οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ αφέθηκαν να ψηφίσουν κατά συνείδηση. Το ΄89, η ρήξη με το ΠΑΣΟΚ, παίρνει χαρακτηριστικά ακραίας αντιπαράθεσης με αφορμή το σκάνδαλο της κατάχρησης των χρημάτων της τράπεζας Κρήτης, από τον διευθυντή της Γιώργο Κοσκωτά, με τη συγκάλυψη του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου. Η συνένωση σε ενιαίο μέτωπο του ΚΚΕ, της ΕΑΡ, διάδοχου πολιτικού χώρου του ΚΚΕ εσωτερικού, και της ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με στόχο τη μη παραγραφή των σκανδάλων ( υπήρχαν κατηγορίες εις βάρος και άλλων παραγόντων του ΠΑΣΟΚ ) και την παραπομπή των ενεχομένων σε αυτά στο ειδικό δικαστήριο, ζημίωσε τελικά την Αριστερά ενώ έφερε στην εξουσία τον Κ. Μητσοτάκη.

Καταλάβαινε τα βαθύτερα προβλήματα που ταλάνιζαν τη Σοβιετική Ένωση, καθώς τον είχε ενημερώσει γι’ αυτά ο (από τις 16 Ιουνίου 1983) πρόεδρος του Πρεζίντιουμ του Ανωτάτου Σοβιέτ, Γιούρι Αντρόποφ. Τον θεωρούσε άνθρωπο με ανοιχτό μυαλό και ορίζοντες.  Σ’ αυτή τη συνάντηση, ο Αντρόποφ ήταν πολύ αποκαλυπτικός για τα γραφειοκρατικά προβλήματα της Σοβιετικής Ένωσης και τις αμερικάνικες πιέσεις. Ο Φλωράκης πίστευε ότι ο Αντρόποφ ήταν φωτεινό μυαλό, που μπορούσε να λύσει τελικά πολλά προβλήματα της απέραντης χώρας.

Αν και γνώριζε τα σοβαρά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα της Σοβιετικής Ένωσης, μάλλον δεν περίμενε την τελική κατάρρευση. Κάποια στιγμή σχολίασε: «Οι Ρώσοι περίμεναν 70 χρόνια. Ο λαός ήταν απογοητευμένος. Η Σοβιετική Ένωση ξόδευε τα λεφτά για τα απελευθερωτικά κινήματα. Σήμερα ο ρωσικός λαός νοσταλγεί το παρελθόν. Λέει ότι τότε ήταν καλύτερα. Αλλά δεν θέλει να γυρίσει στα παλιά. Περιμένει ακόμα κάτι καλύτερο».

Στις 8 Απριλίου του 1989, ανέλαβε πρόεδρος του Συνασπισμού της Αριστεράς. Στη Σοβιετική Ένωση η «εποχή Γκορμπατσόφ» βρισκόταν στο μεσουράνημά της. Στις 11 Ιουλίου του 1989, ο Φλωράκης εκλέχτηκε πρόεδρος του ΚΚΕ, ενώ τη θέση του γενικού γραμματέα κατέλαβε ομόφωνα ο Γρηγόρης Φαράκος. Στις 25 Φεβρουαρίου 1991, στο 13ο συνέδριο του ΚΚΕ, ο Φλωράκης επανεκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος. Στις 18 Μαρτίου 1991, αποχώρησε από την ηγεσία του Συνασπισμού της Αριστεράς ταυτόχρονα με τον Λεωνίδα Κύρκο, ενώ πρόεδρος ανέλαβε η Μαρία Δαμανάκη.

Το 1991, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αναδείχτηκε η Αλέκα Παπαρήγα. Τρία χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1994, ο Φλωράκης της ενεχείρισε τη «διαθήκη» του. Πέθανε στις 22 Μαΐου του 2005. Σύμφωνα με την επιθυμία του, τον έθαψαν «στον Αηλιά», απ’ όπου «έχει αγνάντιο». (Ποντίκι, 7.6.2007) (τελευταία επεξεργασία, 1.5.2009)

Ο άνεμος της ανανέωσης και της διαφάνειας – Περεστρόικα και Γκλάσνοστ- που φυσούσε από τη Μόσχα τελικά  κατάφερε να εξαφανίσει την ΕΣΣΔ και τις λαϊκές δημοκρατίες στην Ευρώπη. Και αλλού, όπως στην Ελλάδα, να περιθωριοποιήσει την Αριστερά και να την καταστήσει μια δύναμη διασπασμένη, αλληλοσπαρασσόμενη και άνευ πολιτικής σημασίας. Η ηγεσία του κομμουνιστικού κινήματος βρέθηκε για άλλη μια φορά ιδεολογικά απροετοίμαστη.

Ο Χαρίλαος Φλωράκης μπορεί να μην ήταν μια επαναστατική φυσιογνωμία του μεγέθους του Νίκου Ζαχαριάδη. Κατάφερε ωστόσο να μην εμπλακεί σε μια  τραγική κρίση όπως ο Δεκέμβρης του ΄44 ή ακόμα και σε ένα εμφύλιο κι ας μην βιαστούν πολλοί να υποβαθμίσουν μια τέτοια πιθανότητα στα κατοπινά χρόνια. Μπορεί να συνέβαλε ώστε η Αριστερά και το κομμουνιστικό κίνημα να εμπλακεί σε ένα ατελείωτο και άγονο αλληλοσπαραγμό με τελικό κερδισμένο τη δεξιά και την κεντροαριστερά. Δεν πρέπει όμως να υποτιμάμε το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι σήμερα από τις ελάχιστες χώρες του κόσμου που διαθέτουν  κομμουνιστικό κόμμα ικανό να παρεμβαίνει καθοριστικά στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας. Ούτε είναι αμελητέο το γεγονός ότι το ΚΚΕ επί των ημερών του Φλωράκη  κράτησε ζωντανή την  εαμική λαϊκή  παράδοση και έπαιξε καίριο ρόλο στην ανάπτυξη του φιλειρηνικού και αντιϊμπεριαλιστικού κινήματος. Κι ο  σύντροφος Χαρίλαος συνέβαλε καθοριστικά σ΄αυτή την κληρονομιά.