Η ΧΩΛΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ

Η βασική αυταπάτη του οικονομικού φιλελευθερισμού είναι ότι πιστεύει ότι αν βάλεις τους ανθρώπους να φτιάξουν μια ομάδα, μια κοινωνία, και αυτή αφεθεί ελεύθερη,  θα δημιουργήσει οικονομικούς θεσμούς που θα βασίζονται στη ελευθερία συναλλαγών και στην οικιοθελή ανταλλαγή. Σύμφωνα με αυτή τη βασική αφήγηση για την κοινωνία και την ιστορία της, η κοινωνία θα δημιουργήσει πλούτο που θα κατανέμεται με βάση τη συμμετοχή και τη προσφορά του καθένα στη παραγωγή και με βάση τις αξίες που θα δίνει η αγορά σε κάθε παραγόμενο προϊόν και υπηρεσία με βάση τη προσφορά και ζήτηση, που τελεολογικά σχετίζονται με τις ανάγκες των ανθρώπων. Θεωρείται δε ότι το κράτος και οι μηχανισμοί του έρχονται μετά στην ιστορική εξέλιξη για να δημιουργήσουν μια τάξη γραφειοκρατών που «εκμεταλλεύεται» και καταπιέζει τους παραγωγούς κυρίως μέσα από τους φόρους .

Τα λάθη σε αυτό το  βαθιά ριζωμένο μύθο στις κοινωνίες μας όμως είναι πολλά.

1)      Πρώτον η ίδια η ελεύθερη αγορά θα δημιουργήσει ανισότητες και συσσώρευση πλούτου και δύναμης στα χέρια κάποιων, λίγων πάντα. Οι πιο τυχεροί, αδίστακτοι ή αυτοί που θα βάλουν σαν μοναδικό στόχο τη συσσώρευση όλο και περισσότερο περιουσιακών στοιχειών (κεφάλαιο) θα αποκτήσουν ένα πλεονέκτημα εις βάρος των άλλων και θα δημιουργηθεί σύντομα μια αγορά άνισων εως και παράλογων όρων.  Πχ ένας που θα καταφέρει να έχει 100 βόδια, σε μια οικονομία που το νόμισμα αξίας και ανταλλαγής είναι το βόδι, θα έχει ένα πολύ ισχυρό πλεονέκτημα στην αγορά και στη  διαμόρφωση των τιμών (και άρα των οικονομικών αξιών) αν οι υπόλοιποι έχουν 1, 2 ή 5 βόδια. Θα μπορεί δηλαδή να διαμορφώνει πια τις ίδιες τις αξίες της ανταλλαγής με βάση την ισχύ του πάνω στις ανάγκες των άλλων και όχι οι ανάγκες (η ζήτηση σε τελική ανάλυση είναι οι ανάγκες) να διαμορφώνουν την οικονομική αξία. Και όλα αυτά άσχετα με την τρέχουσα προσφορά και αξία της οικονομικής δραστηριότητας του και αδιάφορα αν έφτασε σε αυτή τη θέση με απάτη, κλοπή ή εργασία. Σημασία έχει ότι οι αρχικοί κανόνες θα έχουν ήδη παραβιαστεί.

Αυτοί που θα αποκτήσουν τα περισσότερα και θα στηριχτούν στη δύναμη της σπανιότητας ή της ανάγκης, αναγκάζουν  τους άλλους να δεχτούν συναλλαγές με άνισους όρους, οπότε η ελεύθερη οικιοθελής συναλλαγή μεταξύ συναλλασσόμενων πάει σύντομα περίπατο. Αυτή η διαδικασία όσο πιο μαζική και περίπλοκη γίνεται τόσο αυτές οι ανισότητες αυξάνονται.  Όταν μάλιστα μεταφερόμαστε ιστορικά από την παραγωγή και ανταλλαγή μεταξύ ατομικών παραγωγών στη σύγχρονη μαζική κοινωνική παραγωγή, αυτή η ανισότητα διογκώνεται και αφορά όχι μόνο την ανταλλαγή αλλά μεταφέρεται και μέσα στον ίδιο το χώρο της παραγωγής και στις τεχνικές της, ενδοθεσμικά.

Τότε μέσα στην ίδια τη παραγωγική διαδικασία πια λειτουργεί κυρίως η ανισότητα και η αδικία για την κατανομή του παραγόμενου πλούτου, με βάση την δύναμη επιβολής στις οικονομικές διαδικασίες και την ιδιοκτησία του καθενός (πάντα λίγων στη πραγματικότητα) και όχι με βάση  τις ανάγκες, την  δραστηριότητα και προσφορά του καθενός. Όταν ρωτάμε πως δικαιώνεται η αμοιβή του επιχειρηματία ως υπερπολλαπλάσια του εργάτη/εργαζόμενου μέσα στον  χώρο παραγωγής, αυτό συνήθως που απαντάνε είναι ότι ο επιχειρηματίας πρέπει αν αμειμφθεί για το ρίσκο του κεφαλαίου. Αυτή η απάντηση εκτός από αυθαίρετη κυκλική ταυτολογία που σημαίνει a priori ότι το κεφάλαιο είναι σημαντικότερο από την εργασία και άρα πρέπει να αμείβεται παραπάνω εξ’όρισμού,  δεν εξηγεί και τίποτα για το πόσο  και γατί πρέπει να είναι η κάθε αμοιβή και πόση είναι μια «δίκαιη» διαφορά. Οι αξίες εκφρασμένες ποσοτικά λαμβάνονται ήδη μόνο από την παρατηρήσιμη εμπειρία και μετά εμφανίζονται ως νόμος και άτεγκτος λειτουργικός μηχανισμός, ενώ είναι μια ταυτολογία που δεν λέει τίποτα για τις αρχικές αληθινές αιτίες της τεράστιας διαφοράς των αμοιβών και αξιών μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας.

2) Η κοινωνία δεν είναι μόνο οικονομία κάτι που ξεχνάνε συστηματικά οι οικονομικά φιλελεύθεροι. Ξεχνάνε τη τεράστια σημασία όλων των άλλων θεσμών όπως πχ ότι σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες αναπτύχθηκε μια τάξη ιερέων που ασκούσε το μονοπώλιο της πνευματικότητας και των μεταφυσικών ανησυχιών χωρίς να έχουν καμιά απολύτως σχέση με τις οικονομικές και παραγωγικές διαδιακσίες. Αυτή η τάξη των ιερέων από τα αρχαία χρόνια σχεδόν πάντα ασκούσε μεγάλη εξουσία και ήταν μια πηγή ανισότητας και ανισοκατανομής πλούτου και εισοδήματος που δεν πήγαζε από καμμιά ξεκάθαρη παραγωγική διαδικασία της αγοράς.

3)      Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι απλώς αφήνοντας τους ανθρώπους να παράγουν και να ανταλλάσουν δεν είναι ούτε ικανή ούτε αναγκαία συνθήκη για την ελευθερία τους.  Η ελευθερία δεν είναι κάποια φυσική διαδικασία που ξεπηδά από μόνη της όταν αφήνονται απλώς οι  ανθρώποι να παράγουν και να ανταλλάσουν ελεύθερα. Αυτή είναι μια ρηχή και ψευδεπίγραφη αντίληψη της ελευθερίας και στην ουσία ανύπαρκτη. Δεν μπορείς να αναλύσεις μια κοινωνία και κυρίως να στηρίξεις την ελευθερία της μόνο στους οικονομικούς θεσμούς της ελεύθερης συναλλαγής πόσο μάλλον όταν αυτές οι ίδιες οι συναλλαγές , ας υποθέσουμε αρχικά ελεύθερες, τελικά καταλήγουν στην ανελευθερία και στην ανισότητα και αυτό το συνάγουμε από την απλή ιστορική παρατήρηση.

4)  Η μυθολογία του κράτους του οικονομικού φιλελευθερισμού είναι εντελώς αντεστραμμένη και διεστραμμένη.  Η αφήγηση των  φιλελεύθερων  εισάγει το κράτος σαν μια υποτιθεμένη διαφθορά της ελεύθερης κοινωνίας των παραγωγών και συναλλασσομένων. Αυτή η αφήγηση είναι απλώς αναποδογυρισμένη στη σχέση αίτιου και αιτιατού.  Η κοινωνία όταν δεν έχει τους κατάλληλους θεσμούς ελευθερίας και τις ανάλογες συνειδήσεις στα κεφάλια των ανθρώπων δημιουργεί  τις ανισότητες και ανελευθερίες,  κυρίως λόγω οικονομικών διαδικασιών αλλά και λόγω πολιτικών διαδικασιών ως αλληλοσυνδεόμενες με τις πρώτες και το κράτος  διαμορφώνεται με βάση αυτές τις ανισότητες και με σκοπό να τις συντηρεί και να τις προστατεύει. Δηλαδή η ανισότητα και η ανελευθερία δημιουργούν το καταπιεστικό κράτος-τέρας  και όχι το ανάποδο όπως υποστηρίζουν οι φιλελεύθεροι.

Η ελευθερία είναι μια ενσυνείδητη διαδικασία που αφορά την αντίληψη των ανθρώπων για τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους με τους άλλους και έρχεται όχι ως μια φυσική απόρροια της απλής δράσης των ανθρώπων που σχετίζεται με τη παραγωγή και την ανταλλαγή.  Αλλά  εκδηλώνεται ως μια δευτερογενής ανακλαστική διανοητική διαδικασία και για αυτό σχετίζεται τόσο έντονα με τη φιλοσοφία και την  ελεύθερη σκέψη.  Αυτή η ελευθερία συνδέεται  φυσικά και με την ισότητα, είτε την πολιτική, είτε την νομική και πάνω από όλα με την οικονομική. Και αυτή η ισότητα είναι και απαραίτητος όρος αυτής της ελευθερίας. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι αν θέλουν ελευθερία πρέπει να οικοδομήσουν θεσμούς ελευθερίας αλλα και ισότητας και όχι απλώς να αφήσουν τα πράγματα στη τύχη τους και σε μια υποτιθέμενη «φυσική» εξέλιξη των ανθρώπων που πουλάνε και αγοράζουν σε μια αγορά που θα οδηγήσει από μόνη της στην ελευθερία και τη δικαιοσύνη.

Read Full Post »

Μεταφυσική αρχή της κοινωνίας – ο Θεός σαν εγγύηση

Ξεκινάω λέγοντας ότι την ηθική και τις σχετικές αξίες της τα θέτουμε εμείς, δεν υπάρχουν πριν από εμάς ως αντικειμενική πραγματικότητα και για αυτό δεν αποδεικνύονται λογικά, όπως κάποιοι a priori νόμοι της φύσης και του σύμπαντος (πχ ο νόμος της θερμοδυναμικής). Πριν τον άνθρωπο δεν υπήρχε ούτε ηθική, ούτε αξίες, ούτε κάποιο νόημα σε αυτές.

Μπορεί κάποιος να υποστηρίζει ότι είναι προτιμότερο να υπάρχει κοινωνική συμβίωση και κοινωνία με ένα ηθικό σύστημα που να στηρίζεται σε μια μεταφυσική αρχή που τίθεται στους ανθρώπους ως a priori αληθινή, αιώνια και υπαρκτή από πριν, όπως πχ ο Θεός. Παρόλα αυτά συνήθως ακόμα και αυτοί που το υποστηρίζουν αυτό αποδέχονται ότι είναι ψευδές και αυταπάτη στο βάθος (το μεταφυσικό σύστημα). Απλώς υποστηρίζουν το ρητό που λέει ότι ακόμα και αν δεν υπήρχε Θεός θα έπρεπε να τον ανακαλύψουμε.

Ακόμη κάποιοι θεωρούν το νόμο και τις αρχές που θέτει η κοινωνία από μόνη της στον εαυτό της χωρίς κάποια μεταφυσική εγγύηση και έξωθεν πηγή και αυθεντία (πχ Θεός) δημιουργώντας ένα αξιακό σύστημα που καταλήγει στην αυταξια που είναι η ίδια η κοινωνία , ως γεγονός φιλοσοφικά διαβλητό, μη αποδείξιμο και τελικά ανίσχυρο και σαθρό σε ένα βαθύτερο επίπεδο.
Πάντως σε μακροκοινωνικό επίπεδο αποδεδειγμένα από την ιστορία, αυτός ο τρόπος ηθικής και ύπαρξης, χωρίς μεταφυσικά θέσφατα και ιερά, δεν είναι ανεφάρμοστος ή επικίνδυνος αφού η κοινωνία μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της και χωρις θρησκεία. Ενώ ακόμα αυτός ο τρόπος ύπαρξης δίνει το τεράστιο υπαρξιακό πλεονέκτημα της ελευθερίας και αυτονομίας καθώς η κοινωνία αναγνωρίζει ότι είναι αυτή η ίδια που δίνει τους νόμους στον εαυτό της (κοινωνική αυτονομία).

Εγώ δεν είμαι ντε καλά εναντίον της θρησκείας ούτε τη θεωρώ απαραίτητα ασύμβατη με την ελευθερία της κοινωνίας αλλά βλέπω ότι η θέση υπέρ μιας κοινωνίας όπου θα τίθεται μια a priori μεταφυσική αρχή είναι περισσότερο θεμιτή για λόγους όχι κοινωνικής λειτουργικότητας και συνύπαρξης αλλά για κάποια οντολογική ασφάλεια για τα μέλη της ώστε να αποφύγουν την (πραγματική) φρίκη μιας ύπαρξης όπου το νόημα της και ο σκοπός της δεν θα είναι στο βάθος αληθινά και εξασφαλισμένα από κάποια ιερή αιώνια αρχή αλλά εν γνώσει των ανθρώπων δημιουργημένα από την ίδια την κοινωνία.

Νομίζω όμως ότι είναι προτιμότερη η πραγματική ελευθερία και η γνώση της βαθύτερης αλήθειας για το ανθρώπινο είναι χωρίς τις «σωτήριες» μεταφυσικές αυταπάτες και ας έχει για κόστος την αναγκαστική ενατένιση της φρίκης του «κενού» στη ρίζα της ύπαρξης. Για μένα φιλοσοφικά και πολιτικά είναι προτιμότερο.

Ένα κενό που ούτως ή άλλως πάντα εναλλάσσεται με το κάτι σε ένα σύμπαν που μπορεί να μην έχει το νόημα που θα θέλαμε να έχει ή ακόμα να μην έχει καν οποιοδήποτε νόημα ή τέλος πάντων κάποιο νόημα που θα ήταν προσπελάσιμο και αντιληπτό από τον ανθρώπινο νου. Τελικά ίσως η ίδια η ύπαρξη του σύμπαντος, οι νόμοι του και τα μυστήρια του να είναι το τελικό νόημα του κόσμου.

Εξάλλου έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη δημιουργικότητα όπου το τεράστιο δυναμικό της μπορεί να καλύψει την ανυπαρξία ενός τελικού πραγματικού νοήματος και αυτό νομίζω ότι γίνεται σε μεγάλο βαθμό στη σύγχρονη εποχή, έστω αν και πολλά από αυτά που παράγονται ως νόημα και σημασίες είναι βλακώδη ή αντιαισθητικά.

Θέλω ακόμη να πω ότι το θέμα μου δεν είναι η ύπαρξη ή μη του Θεού αλλά η αναγνώριση του ή όχι, ως αρχή για την ηθική και τη κοινωνία. Και δεν χρειάζεται να είσαι άθεος για να αμφισβητήσεις την ύπαρξη του Θεού ως αρχή για τη κοινωνία. Μπορείς άνετα, κάτι που είναι και η δική μου θέση, να θεωρήσεις την ύπαρξη του και κυρίως την ουσία του ως απορία, ερώτημα και αναζήτηση και όχι ως καθορισμένη στεγανή βεβαιότητα. Αυτή η ερώτηση νομίζω οδηγεί στο ίδιο συμπέρασμα: ότι είναι αδύνατον να θέσεις (ένα τέτοιο) Θεό ως καθολική αρχή της κοινωνίας και της ηθικής.

Read Full Post »

Το θέαμα στο διαδίκτυο- Ένα video – (Fat Redneck Killed by SWAT) (1)

Ένα «επίκαιρο» video – (Fat Redneck Killed by SWAT) ⁽¹⁾

Charlotte North Carolina USA. Ένα βίντεο διάρκειας 1min και 47 sec uploaded:

Video \»Fat-Redneck-Killed-by-SWAT\»

Το κύριο “υποκείμενο” είναι ένας χοντρούλης αμερικάνος με  αστεία μάλλον φάτσα, θα μπορούσε να ήταν ένα εξαίρετο πρότυπο για τη κατασκευή του Homer Simpson φιγούρα της pop αμερικάνικης κουλτούρας.

Το βάδισμα του ασταθές, στέκεται στη είσοδο του σπιτιού του, φοράει μονάχα μια καλοκαιρινή βερμούδα και είναι ξυπόλητος και παρόλο που κρατάει στα χέρια του μια καραμπίνα συνεχίζει σκανδαλωδώς να μην δείχνει απειλητικός. Στη συνέχεια η εικόνα εστιάζει στους εξοπλισμένους αστυνομικούς της ειδικής δύναμης της αστυνομίας SWAT. Μια δυσδιάκριτη συνομιλία διαδραματίζεται μεταξύ τους…. ο χοντρούλης με τη καραμπίνα βγαίνει στη αυλή του – ίσως πείθεται να βγει- και στη γωνία του σπιτιού του καθώς γυρίζει να κοιτάξει με τη καραμπίνα προτεταμένη, μια ριπή του ειδικού φρουρού που παραμόνευε τον ρίχνει στο έδαφος.

Η τελευταία εικόνα θα μπορούσε να είναι από κινηματογραφική ταινία-ίσως είναι από μια άποψη: ένας ημίγυμνος άντρας ξαπλωμένος στο έδαφος και οι αστυνομικοί από πάνω του κάνοντας  τελετουργικές κινήσεις μιας τεχνικής του θανάτου χωρίς ούτε ένα σημείο του σώματος τους ακάλυπτο, διαμορφωμένοι πλήρως από μια βιοτεχνολογία της βίας και της προστασίας από τη βία-που είναι ένα ακόμα δίπολο κοινωνικών γεγονότων κατά βάση όμοιων που παρουσιάζονται όμως ως ένα ζεύγος ενός προβλήματος και η επίλυση του. Το τελικό σχόλιο του αφηγητή: «καθώς ο άντρας προέταξε το όπλο προς τη μεριά τους οι αστυνομικοί δεν είχαν άλλη επιλογή από το να υπερασπιστούν τον εαυτό τους».

Όλα αυτά στο κέντρο μιας web page που στριμώχνονται διαφημίσεις για messenger software με νέες φατσούλες-εικονίδια και on-line  τυχερά παιχνίδια μαζί με εικόνες sexy γυναικών με string.  Ο θάνατος, το sex  και το  εμπόρευμα ως «γεγονότα» που οι χώροι κυριαρχίας τους παύουν να είναι διακριτοί μεταξύ τους και ο χωροταξικός συνωστισμός τους είναι συμβολικά ενδεικτικός.

Το sex εδώ και καιρό «είναι» εμπόρευμα ως σημείο και ως επιθυμία που ανταλλάσσεται μέσα από εικόνες.   Ο θάνατος και το θέαμα που παράγει είναι πια και αυτός  ένα νέο εξαιρετικά επιτυχημένο εμπόρευμα σε μια ακόμα καινούργια βιομηχανία του θεάματος.

Αρκεί κανείς να δει πως οι νέες τεχνολογίες, αλλάζοντας τους όρους της αναμετάδοσης ενός γεγονότος από ανταπόκριση και αφήγηση σε «μεταφορά» του θεατή  σε πραγματικό χρόνο στο «εκεί» και «τώρα» του γεγονότος, μετέτρεψαν το ιστορικό και πολιτικό συμβάν του πολέμου σε real time spectacle, σε ένα ιδιαίτερο εξωτικό θέαμα-εμπόρευμα  που διανέμεται  και καταναλώνεται extra μαζί με talk shows, business news και διαφημίσεις νέων τεχνολογικών προϊόντων (βλ. όλους τους τελευταίους πολέμους που συμμετέχουν οι ΗΠΑ ιδίως μετά και τη τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους στη Νέα Υόρκη).

O θάνατος γίνεται εμπορευματοποιημένος και θεαματικοποιημένος και ως ατομικό μικρογεγονός σε τυχαία συμβάντα βίας ή ατυχημάτων και ως γεγονός μεγάλης κλίμακας που συμμετέχουν σε αυτό πληθυσμοί ολόκληροι όπως ο πόλεμος. Η κάμερα –δηλαδή τώρα πια εμείς- είναι παντού και τη κατάλληλη πάντα στιγμή.

Το ίδιο το εμπόρευμα γίνεται τώρα ο θάνατος και το sex διακινούμενο και ελεγχόμενο ως εικόνα-πληροφορία, ως συστήματα πληροφοριών και ως δομές ελέγχου τους. Το εμπόρευμα έχει πια υποστεί μια διαφοροποίηση  έξω από τη κλασική μαρξιστική έννοια της διπλής του φύσης ως αξία χρήσης και ως αξία ανταλλακτικής ⁽²⁾,  καθώς το παράδειγμα του Μαρξ αφορούσε υλικά αντικείμενα και όχι πληροφορίες, εικόνες και επιθυμίες.

Στα νέα «εμπορεύματα» του μεταβιομηχανικού καπιταλισμού η αξία χρήσης χάνεται ως χρησιμότητα, ως ωφελιμότητα, ως utility: γίνεται ένταση, συναίσθημα, ψυχολογική εκτόνωση μιας νεύρωσης ή υλικό για μια νέα νεύρωση, γίνεται κάτι που να μπορεί να γίνει ο εαυτός του καταναλωτή.  Η ανταλλακτική αξία παραμένει με τους κλασικούς όρους ένα quid pro quo-κάτι έναντι κάτι άλλου- μόνο που το κύριο μέσο ανταλλαγής δεν είναι το χρήμα -τουλάχιστον άμεσα- που οδηγεί στη συσσώρευση κεφαλαίου, αλλά η υποταγή και η πειθάρχηση σε ένα καθορισμένο σύστημα αξιών και ο έλεγχος συμπεριφορών και γνωμών, που οδηγούν έμμεσα πια και ύπουλα με χίλιους διαφορετικούς τρόπους στη πραγματική κεφαλαιακή συσσώρευση. (Πάντα σχεδόν κάθε εμπορευματοποιημένο ανθρώπινο γεγονός που μετατρέπεται σε θέαμα συνοδεύεται διακριτικά ή όχι από διαφημίσεις, σπόνσορες και από ένα λίγο ή πολύ φανερό σχέδιο που έχουν συλλάβει managers και στελέχη εταιρειών ή κρατικοί αξιωματούχοι).

Η  βία

Ήδη από τον 18^ο αιώνα η βία ως τιμωρία των σωμάτων των καταδικασμένων έπαψε να είναι δημόσιο θέαμα καθώς η σημασία της εκδίκησης της εξουσίας πάνω στο σώμα του παραβάτη  αντικαταστάθηκε από ένα ανθρωπιστικό και «φωτισμένο» τρόπο τιμωρίας που αφορούσε την πειθάρχηση και την αναμόρφωση των παραβατών-υποκειμένων με σκοπό την προσαρμογή τους ή την επανεκπαίδευση τους στους σύγχρονους θεσμούς του καπιταλισμού μέσα από νέα ιστορικά μορφώματα «βιοεξουσίας και ελέγχου», σύμφωνα με τους όρους του Michel Foucault, όπως η φυλακή.  ⁽³⁾

Να όμως που η βία και ο θάνατος ξαναγυρίζει τώρα σαν δημόσιο θέαμα  μέσα από τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας, όχι τόσο για να κυριαρχήσει και να εκφοβήσει όπως παλιά -μέσω του παραδείγματος- τους πληθυσμούς για λογαριασμό μιας κεντρικής εξουσίας, αλλά πιο πολύ σαν μια ηδονοβλεψία του θανάτου και της φρίκης, σαν ένα ακόμα συμβολικό εμπόρευμα του καπιταλισμού, ίσως το πιο πρωτότυπο και παράξενα θελκτικό από όλα.

H βία ως θέαμα δεν διδάσκει τόσο πια την υποταγή στο κοινωνικό ταξικό consensus αλλά αποτελεί πιο πολύ μια ένταση ψυχολογική, μια αποφόρτιση για τον θεατή, έναν εύκολο τρόπο που του προσφέρεται ως σύντομη «αποκάλυψη-ερώτημα» του νοήματος της ζωής, του θανάτου και της εξουσίας, μέσα στα λίγα λεπτά που διαρκεί ένα video θανάτου, βίας και ατυχημάτων ή μια real-time ανταπόκριση από το «πεδίο της μάχης».

Η απάντηση στο ερώτημα εμπεριέχεται στο ίδιο το μέσο, στην ίδια την εικόνα σαν αυτοαναφορά της, οι εικόνες βίας και θανάτου κραυγάζουν συνέχεια: φρικτό και παράξενο……είναι έτσι γιατί έτσι είναι…αναπόφευκτο και εντυπωσιακό….σχεδόν ωραίο.  Το ερώτημα κλείνει πριν καν διατυπωθεί και ο λόγος και η κριτική παρουσιάζονται δια της απουσία τους ως κάτι ξένο και εξωτικό. Οι εκπομπές «λόγου και ανάλυσης»  που ακολουθούν-αν ακολουθούν- ως δευτερολογία στη φρίκη, όταν δεν είναι ελεγχόμενες και πληκτικές, είναι σε μεταμεσονύκτιες ώρες που ο θεατής πια κοιμάται. Η βία δεν λέει μόνο πειθαρχήστε!, λέει και: εγώ είμαι το νόημα του εαυτού μου , η διαδρομή μου οδηγεί πάλι σε εμένα,  σαν το φίδι που καταπίνει την ουρά του.

Αυτή η «ά-λογη» και σκοτεινή διάσταση της βίας ως θέαμα, είναι ιδιαίτερα  εμφανής στα μη «συμβατικά» μέσα επικοινωνίας όπως είναι το internet καθώς σε αντίθεση από την τηλεόραση απουσιάζει συνήθως ένας κεντρικός έλεγχος και μια λογοκρισία συμβατή με τις κυρίαρχες πολιτικές, ηθικές και αισθητικές αξίες.

Στη τηλεόραση κυριαρχεί το θέαμα αλλά η επιβολή ενός αισθητικού consensus-συντηρητικού κατά βάση-  συνεπάγεται μια λογοκρισία που φιλτράρει τις ακραίες και απώτατες θεάσεις της βίας και του θανάτου. Ο θεατής και οι ευαισθησίες του «προστατεύονται»· στη τηλεόραση είναι γνωστό: δεν μπορείς να τα δεις όλα ή τουλάχιστον προειδοποιείσαι από πριν για τις σκηνές σοκ.

Η ελευθερία στο διαδίκτυο

Στο διαδίκτυο ένας κεντρικός έλεγχος –ή έστω η ψευδαίσθηση ενός ελέγχου- είναι πρακτικά αδύνατος.   Η  ίδια η χαοτική φύση του μέσου(⁴), η δυνατότητα «άμεσης απάντησης» και ελέγχου του χρήστη πάνω στο μήνυμα που λαμβάνει» (interactivity) και η δυνατότητα που δίνει η τεχνολογία για οποιονδήποτε χρήστη που έχει τις ελάχιστες τεχνικές γνώσεις και μέσα να είναι –έστω και εν μέρει- αναπαραγωγός και παροχέας της πληροφορίας, δημιουργεί ένα «τόπο ελευθερίας» για έναν ενεργό θεατή που έχει κάποιο λόγο και κάποια μερική κυριαρχία στο θέαμα που του προσφέρεται.

Μια ελευθερία που παραμένει μια «τεχνική ελευθερία», εξαντλούμενη στην ενεργητική συμμετοχή σε ένα οτιδήποτε και σε μια συνεχή ανταπάντηση στην επικοινωνιακή επιρροή –εξουσία ενός άλλου· ένα οτιδήποτε και μια σειρά ανταπαντήσεων, που τίποτα δεν εγγυάται ότι και αυτά δεν πρόκειται να γίνουν απλώς μια άλλου είδους αποχαύνωση-όπως είναι πράγματι και η συνήθης κατάληξη τους. ⁽⁵⁾

Συνήθως αυτό που επιτρέπει η ελευθερία του internet είναι: η χρήση της εικόνας και των καταγεγραμμένων κοινωνικών και ανθρώπινων γεγονότων για τη παραγωγή θεάματος, όχι πια από ένα κεντρικό τόπο που απευθύνεται σε όλους αλλά από πολλούς διαφορετικούς «μικρότερους» τόπους που απευθύνονται δυνητικά όλοι σε όλους.  Ο νέος αυτός τρόπος παραγωγής του θεάματος υπακούει και αυτός σε εμπορευματικές πρακτικές, που απλώς είναι μικρότερης κλίμακας ή πιο δυσδιάκριτες από ότι αλλού, και μεταφέρει  παγιωμένη μέσα του την κυρίαρχη ιδεολογία, την ηγεμονία συγκεκριμένων σημασιών και πρακτικών και την θέαση των γεγονότων ως α-πολιτικοποιημένα δημόσια θεάματα.  Με άλλα λόγια μεταφέρει και αναπαράγει μια ήδη υπάρχουσα αλλοτριωμένη κατάσταση του ανθρώπου, της κοινωνίας και της πολιτικής σε ένα νέο τόπο όπου οι μόνοι όροι της παραγωγής και αναπαραγωγής των  ανθρώπινων σχέσεων που αλλάζουν, είναι η δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής όλων των μετεχόντων στην επικοινωνιακή διαδικασία χωρίς όμως να αλλάζουν το περιεχόμενο, οι προθέσεις και οι σημασίες της διαδικασίας.

Δεν λείπει βέβαια και η διαφοροποίηση από τον κυρίαρχο «λόγο», ιδίως σε πολυσυλλεκτικούς και πλήρως ανοιχτούς τόπους όπου απουσιάζει εντελώς έμμεσα ή άμεσα η εμπορευματική  σχέση, όπως είναι αρκετά forums χρηστών, τα δίκτυα peer to peer (άμεση σύνδεση χρήστη με χρήστη)  ή τα μαζικά ανοιχτά projects συσσώρευσης γνώσης  (βλ. την περίφημη πια wikipedia).  Αξιοσημείωτη είναι επίσης και η έντονη τάση από πολλούς χρήστες του internet να αντιστέκονται ενεργά στην εμπορευματοποίηση των ψηφιακών ανταλλαγών τους επιμένοντας σε μια κουλτούρα της άμεσης ανταλλαγής ή της δωρεάν προσφοράς μεταξύ τους, ακόμα και σε παράβαση ισχυρότατων εμπορικών θεσμών του καπιταλισμού (βλ. την επίθεση της βιομηχανίας θεαμάτων, μουσικής και ταινιών στην ελεύθερη ανταλλαγή αρχείων από το διαδίκτυο που στηρίζεται στη νομική βάση της πνευματικής ιδιοκτησίας).

Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τη γνώμη του γράφοντος με βάση απλώς τη προσωπική του εμπειρία ως χρήστη,  και στο internet αυτό που κυριαρχεί  είναι ίδια παλιά διαδικασία του θεάματος που αναπαράγεται σε πολλές –άπειρες ίσως – πια ομότυπες μικροδιαδικασίες διασκορπισμένες σε όλους τους τόπους του κυβερνοχώρου.

Άρα μάλλον αυτό που βλέπουμε στο  διαδίκτυο είναι –στο μεγαλύτερο μέρος του-ο κυρίαρχος τρόπος ύπαρξης της κοινωνίας αναπαραγόμενος σε άπειρες ψηφιακές μικρογραφίες του, με μια διαφορά: στο internet κυριαρχεί απόλυτα η εικόνα, η «αλήθεια» της, η πιο παράξενη και grotesque λεπτομέρεια μπορεί να ιδωθεί μέχρι τις εσχατιές της. Εκεί ίσως πια θα μπορέσει να πραγματωθεί το τελικό στάδιο της ιστορίας του θεάματος: πλήρως μετασχηματισμένο πια ως ένταση μόνο, αποπολιτικοποιημένο και στα ακρότατα όρια του  δεν θα υπάρχει κάτι πιο πέρα ή κάτι άλλο να δειχθεί ή να δεις. Ο θεατής πια ήρεμα κλείνει την οθόνη για πάντα και πάει για ύπνο…ή ξαναγυρίζει σε μια αρχέγονη σπηλιά………………

⁽¹⁾ http://www.clipmasher.com/media/Fat-Redneck-Killed-by-SWAT/3738.html

Tο παράδειγμα που χρησιμοποιήθηκε είναι ένα από τα πάρα πολλά video θανάτου και βίας που υπάρχουν στο internet κυρίως σε entertainment?! sites που λειτουργούν ως συλλογές τέτοιων αρχείων συνήθως στο τμήμα shocking videos.

⁽²⁾ Karl Marx The Capital Volume 1

Για τον Μαρξ η αξία χρήσης (use value) εκπροσωπούσε τη πραγματική δίκαιη αξία ενός εμπορεύματος που  μπορούσε να μετρηθεί αντικειμενικά με βάση τη ποσότητα μέσης κοινωνικής εργασίας που χρειάστηκε για να παραχθεί (average social labor) ενώ η αξία ανταλλαγής (exchange value) ήταν μια αξία δημιούργημα του καπιταλισμού εξαρτημένη από και υπάρχουσα λόγω των υφιστάμενων παραγωγικών κοινωνικών σχέσεων που χαρακτηρίζονται από την ατομική  ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.

⁽³⁾ Michel Foucault Discipline and Punish. The Birth of prison (1977)

⁽⁴⁾ Το Netcraft Web Server Survey βρήκε  ότι  το 2007 υπήρχαν πάνω από 108 εκατομμύρια web sites και πάνω από 29 δισεκατομμύρια σελίδες με περιεχόμενο αν και στην ουσία μια ακριβής πραγματική καταμέτρηση είναι αδύνατη

http://www.boutell.com/newfaq/misc/sizeofweb.html

⁽⁵⁾ Η «τεχνική» δυνατότητα του να είσαι ελεύθερος δηλαδή η δυνατότητα του να μην κυριαρχείσαι απόλυτα από μια «κεντρική» δύναμη αλλά να μπορείς να αντιτάσσεις μια άλλη δύναμη σε αυτή, φτάνοντας σε ένα σημείο ισορροπίας, σε ένα consensus που είναι δημιούργημα και της δικής σου ενέργειας είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την ελευθερία. Η  ελευθερία νομίζουμε ότι για να είναι πραγματική ελευθερία πρέπει να γεννιέται και να εγκαθίσταται για και σε ένα κόσμο σημασιών, παραστάσεων, αξιών, προθέσεων και προταγμάτων,  (βλ. επαναστατική παράδοση του δυτικού κόσμου) αλλιώς γίνεται μια δυνατότητα συμμετοχής σε ένα παιχνίδι που μπορεί να είναι το οτιδήποτε και όπου μπορεί κάποιος απλώς να προστατεύει την ατομικότητα του μέσα σε αυτό και να επιλέγει εάν, πώς και πότε θα συμμετέχει σε αυτό– κάτι που συμβαίνει με αρκετά αδύναμο και ετεροκαθορισμένο  τρόπο στις δυτικές αστικές δημοκρατίες και πιο έντονα αλλά πολιτικά «ανώδυνα» στις «δημοκρατίες» των κυβερνοχώρων.   Μια ελευθερία που δεν θα είναι συνδεδεμένη με ένα πολιτικό, κοινωνικό και αισθητικό πρόταγμα-όραμα των δρώντων της υποκειμένων  –όσο αναπόφευκτα αβέβαιο και ακαθόριστο αν είναι αυτό- είναι μάλλον ένα κενό κέλυφος και κάτι που ούτως ή άλλως έχει ήδη κατακτηθεί στην εποχή μας και αν είναι να δώσουμε ένα τέτοιο περιεχόμενο στην ελευθερία, τότε το ερώτημα της παύει να έχει κάποιο νόημα για μας.

Υποσ. συγγρ. :  Αυτό το κείμενο έχει γραφτεί τον Νοέμβριο του 2007 και θα εκδοθεί από τις εκδόσεις  FUTURA σε ένα αφιέρωμα για την ομαδική έκθεση Meatspace, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Σεπτέμβριο του 2007

Read Full Post »